Temiz oda (cleanroom), üretim ve/veya araştırma amacıyla kurulan, havadaki toz ve diğer parçacıklardan mümkün olduğunca arındırılmış sıcaklık ve nem kontrollü çalışma ortamıdır. İstenilen düzeyde temizlik sağlamak için havalandırma sistemi, ortamda kullanılan araç gereçler ve ortama kullanıcı giriş çıkışı özel önlemler gerektirir. Örneğin, temiz odaya (cleanroom) toz üretmeyen özel temiz oda tulumu ve plastik eldiven olmadan girilemez. Laboratuvar içine sokulacak cisimler isopropil alkol (IPA) ile temizlenir ve içerdeki hava HEPA (high-efficiency particulate air) filtreler sayesinde sürekli sirküle edilerek tozdan arındırılır.

Temiz odalar inşa edilirken partikül üretmeyen ve kolayca temizlenebilen malzemelerden oluşur. Temiz odada bulunan insanların giydiği özel kıyafetler ile insanlardan atılan partiküllerin ve mikroorganizmaların en aza indirilmesi sağlanır.

Temiz odaların (cleanroom) kullanım amaçlarından bazıları;

  • Yarı iletken üretimi,
  • Tıbbi cihaz üretimi,
  • İlaç endüstrisi,
  • Hastane,
  • Biyoloji
  • Biyoteknoloji,
  • Tarım ve gıda,
  • Elektronik baskı devreleri, sensörler,
  • Fotoğraf baskı, manyetik medya ürünleri,
  • Kimya,
  • Uzay ve savunma teknolojileri,
  • Otomotiv,
  • Lazer, optik, güneş enerjili cihazlar,
  • Bilgisayar üretimi

Temiz Oda Hava Kalitesi

Temiz oda uygulaması sırasında havanın kalitesi oldukça önemli bir yer tutar. Bunun nedeni ise sınıflandırma sırasında ortamda bulunan partikül miktarının boyutunun göz önüne alınması ve bu havanın kalitesini sağlamak amacı ile sıcaklık ve nem durumuna uygun bir temizleme işleminin uygulanmasına denir. Bu sayede oda içerisinde bulunan kötü hava dışarıya atılarak geride nemi korunmuş ve doğru bir dereceye sahip temiz odalar elde edilir.

Temiz odaların performansı oda içerisindeki partikül konsantrasyonuna bağlı olarak değişir. İstenilen kirlilik sınıfını elde edebilmek için uygulama aşamasında ve sonrasında yapılacak test, ölçüm ve kalibrasyon kalitesi önemlidir.

Temiz Odaların Sınıflandırılması

Temiz odaların farklı ülkelerde, farklı amaçlarla yapılmış bir çok sınıflandırması vardır. ISO 14644 temiz oda sınıflandırması, temiz odalarda ve kontrollü alanlarda havanın temizliğini sınıflandırmak için artık dünya çapında kabul edilen standarttır. ISO 14644, Federal Standart 209E’nin (FED-STD-209E) yerini aldı. Veri Merkezleri (Sistem Odası), FED209E’deki 100.000 Sınıfına eşdeğer olan ISO Sınıf 8’e girer.

Temiz Oda Havalandırılması

Temiz odalarda ihtiyaç duyulan çevresel kontrol şekli her uygulamada farklılık gösterir. Ancak sistemlerin tasarımı yapılırken aşağıdaki maddeler göz önünde bulundurulmalıdır

  • Seçilen kontaminasyon kontrolü konsepti
  • Malzeme kalite koşulları
  • İnşa ve işletme masrafları
  • Enerji verimliliği
  • Personel sağlığı ve konforu
  • Güvenlik
  • Bakım ve tamir kolaylığı
  • Ekipman ve prosesten kaynaklı sınırlamalar

Konfor uygulamalarında HVAC sistemleri tarafından kontrol edilen 3 parametre vardır: sıcaklık, nem oranı ve hava değişim sayısı. Oysa hijyenik ortamlar için tasarlanmış HVAC sistemleri bu parametrelere ek olarak havadaki parçacık ve mikro-organizma sayısını, hava hızını, hava dağılımını ve hijyenik mahal ile çevre mahaller arasındaki basınç ilişkisini de kontrol etmelidir.

Partikül Sayısı

Temiz odalar için en önemli tasarım parametresidir. Temiz odada gerçekleşecek prosesler için gerekli temizlik sınıfından elde edilen partikül sayısı, havalandırma sisteminde, hava değişim katsayısını etkiler. Temiz odaların hava değişim katsayıları saatte 120 defayı bulabilmektedir. Ayrıca temiz odalarda partikül boyutu da önem taşır. Yüksek temizlik sınıflı temiz odalarda belirli bir çapın üzerinde partikül bulunması istenmez.

Basınç

Hava akışını sürekli temiz ortamdan daha kirli ortama doğru tutmak için temiz odalar genellikle pozitif basınç altında tutulmalıdır. Odalar arasındaki statik basınç farkı birçok standartta yer almaktadır.

Sıcaklık

Temiz odalarda personelin konforu önem teşkil eder. Temiz odanın içerisinde gerçekleştirilen proses de sıcaklığın belirlenmesinde önem taşır. Örneğin, ameliyathanelerde hastanın hipotermiye girmemesi gerekirken, gıda sektöründe gıdanın bozulmaması gerekir.

Nem

Temiz odalardaki bağıl nem oranı da personel üzerinde etkilidir. Bağıl nem oranı üretimde, ürün kalitesini etkilediği gibi, ameliyathanelerde yaranın kuruması ve kanın pıhtılaşmasında büyük etkiye sahiptir. Sağlık kuruluşlarında organizmaların oluşumu, çoğalması ve kullanılan kimyasalların etkileşimini minimuma düşürmek için bağıl nem oranı önemlidir. Nem kontrollü üretim prosesi, ekipman ve materyaller, elektrostatik yüklerin azaltılması ve personel konforu göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Temiz oda tertibatlarında nem kontrolü içerideki ekipmanlardan çok dış ortamdan etkilenmektedir.